ဗိုက္ခဲြေမြးဖူးတယ္၊ ႐ိုး႐ိုးေမြးခ်င္လို႔ ရဦးမလား။ “””””””””””””””””””””””””””””””””””””””

အေမးလြယ္ၿပီး အေျဖခက္ပါတယ္။ တစ္ခါခဲြေမြးဖူးၿပီးမွ ေနာက္ကို ႐ိုး႐ိုးေမြးသင့္မေမြးသင့္ကို အၾကံေပးဖို႔ အေျခအေနအမ်ားႀကီးေပၚ မူတည္ပါတယ္။ ဒီအေျခအေနေတြအားလံုးကို မိခင္ေတြအေနနဲ႔လည္း ေကာင္းစြာနားလည္ သေဘာေပါက္ထားသင့္ပါတယ္။

ဘာေၾကာင့္လဲဆိုတာ ရွင္းျပပါ့မယ္။ ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ က်င့္သံုးေနတဲ့ ေဆးဝါးကုသေရးဝန္ေဆာင္မႈ အမ်ားစုဟာ doctor-centred လို႔ေခၚတဲ့ ဆရာဝန္ကသာ ကုသမႈေတြကို ေရြးခ်ယ္ဆံုးျဖတ္ၿပီး လူနာက ဘာမွ ဝင္ေရာက္ဆံုးျဖတ္ပိုင္ခြင့္ မရွိတဲ့ ပံုစံမ်ိဳးျဖစ္ပါတယ္။ ႏိုင္ငံ တိုးတက္ေျပာင္းလဲေအာင္ ႀကိဳးစားေနတဲ့ အခ်ိန္မွာ ပညာေရးအဆင့္အတန္းေတြ က်န္းမာေရးေစာင့္ေရွာက္မႈ အဆင့္အတန္းေတြ ျမင့္မားလာဖို႔လိုပါတယ္။ က်န္းမာေရးေစာင့္ေရွာက္မႈ အဆင့္ကို ျမႇင့္တင္ေပးရင္ လူေတြရဲ႕ ကာယဉာဏေတြ ေကာင္းမြန္လို႔ အလုပ္ေကာင္းေကာင္းလုပ္ႏိုင္ၿပီး တိုင္းျပည္တိုးတက္ေစပါတယ္။ ျမန္မာႏိုင္ငံရဲ႕က်န္းမာေရး အဆင့္အတန္း ႏိုင္ငံတကာနဲ႔ ရင္ေပါင္တန္းႏိုင္ဖို႔ က်န္းမာေရးဝန္ေဆာင္မႈ အႏွစ္သာရကို patient-centred လို႔ေခၚတဲ့ လူနာက ကုသေရးမွာ ဝင္ေရာက္ ေဆြးေႏြးဆံုးျဖတ္ပိုင္ခြင့္ရွိတဲ့ ပံုစံအျဖစ္သို႔ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲဖို႔ လိုပါတယ္။ ဒီလိုေျပာင္းလဲႏိုင္ဖို႔ ျပည္သူလူထုမွာလည္း တိက်မွန္ကန္တဲ့ က်န္းမာေရး ဗဟုသုတေတြ ရွိထားဖို႔ လြန္စြာအေရးႀကီးပါတယ္။ ဒါမွ ကုသေရးမွာ ဆရာဝန္နဲ႔အတူ ပါဝင္ေဆြးေႏြးၿပီး ေရြးခ်ယ္ဆံုးျဖတ္ႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလို ဗဟုသုတေတြ ျဖန္႔ေဝဖို႔ ကၽြန္ေတာ္တို႔ ပရဟိတဆရာဝန္ေတြ ပူးေပါင္းၿပီး Child Health Myanmar page ေလးကို ျပဳစုပ်ိဳးေထာင္ခဲ့တာ အခုဆိုရင္ follower ေပါင္းမ်ားစြာ ရရွိေနၿပီး အထူးအားရ ဝမ္းသာဖြယ္ ျဖစ္ပါတယ္။ အားေပးဖတ္ရႈသူ၊ ထပ္ဆင့္ျဖန္႔ေဝေပးသူမ်ားကိုလည္း ကၽြန္ေတာ္တို႔က အထူးပင္ ေက်းဇူးတင္ရွိပါတယ္။

တစ္ခါခဲြေမြးဖူးၿပီးမွ ေနာက္ကိုယ္ဝန္မွာ ႐ိုး႐ိုးေမြးခ်င္ရင္ ေမြးလို႔ရႏိုင္ပါတယ္။ အဂၤလိပ္လို vaginal birth after Caesarean section (VBAC) သို႔မဟုတ္ trial of scar လို႔ ေခၚပါတယ္။ ဆရာဝန္ေတြ ေဆးရံုေတြဘက္ကလည္း လူနာရဲ႕ဆႏၵကို ျဖည့္ဆည္းေပးႏိုင္ေအာင္ မိခင္ေရာကေလးပါ အႏၲရာယ္ကင္း ေဘးရွင္းေအာင္ ႀကိဳးစားေပးထား သင့္ပါတယ္။ လုပ္ထားသင့္တာေတြက မနည္းေတာ့ အေတာ္ႀကိဳးစားၾကရပါမယ္။

VBAC ကိုႀကိဳးစားရာမွာ အႏၲရာယ္ရွိႏိုင္တယ္ ဆိုတာကို မျငင္းပယ္ႏိုင္ပါဘူး။ ဒါဆို ဘာလို႔ ေပးလုပ္ေနေသးလဲလို႔ အေမးမေစာလိုက္ပါနဲ႔။ အက်ိဳးေက်းဇူးေတြလည္းရွိလို႔ အခ်ိဳ႕မိခင္မ်ားက ႀကိဳးစားဖို႔ စိတ္အားထက္သန္ေနၾကတာပါ။

VBAC ၏အက်ိဳးေက်းဇူးမ်ား
————————
* Caesarean section (ခဲြေမြးျခင္း) ရဲ႕အႏၲရာယ္ေတြကို ေရွာင္ဖယ္ႏိုင္ပါမယ္။
– CS ဟာ major surgery (အႀကီးစားခဲြစိတ္မႈ) ဆိုတာ ေမ့ထားလို႔မရပါဘူး။ ခဲြစိတ္စဥ္ ေသြးထြက္လြန္ျခင္း၊ ဆီးအိမ္ႏွင့္ အူမ်ားကို မရည္ရြယ္ဘဲ ေပါက္သြားေစျခင္း၊ ခဲြၿပီး သားအိမ္ႏွင့္ ခဲြရာအနာ ပိုးဝင္ျခင္း၊ ေျခသလံုး အတြင္းနက္နက္ရွိ ေသြးျပန္ေၾကာတြင္ ေသြးခဲျခင္း၊ ထိုေသြးခဲ ေရြ႕လ်ားၿပီး အဆုတ္တြင္ သြားပိတ္၍ အသက္အႏၲရာယ္ ျဖစ္ႏိုင္ျခင္း၊ ေဆးရံုတြင္ ေနရရက္ပိုၾကာျခင္း ဆိုတဲ့ဆိုးက်ိဳးေတြရွိပါတယ္။
– ေမြးကင္းစ၏ အဆုတ္ထဲမွ ေရႁမႊာရည္ အထြက္ေႏွး၍ အသက္ရႈျမန္ျခင္း (TTN – transient tachypnea of newborn) – အထူးသျဖင့္ ၃၈-၃၉ ပတ္ထက္ေစာၿပီး ခြဲေမြးရင္၊ မိခင္မွကေလးကို သံေယာဇဥ္ေႏွာင္ဖဲြ႕ဖို႔ ေႏွာင့္ေႏွးေစျခင္း၊ အေစာပိုင္းရက္မ်ားတြင္ ႏို႔တိုက္ရခက္ႏိုင္ေျခမ်ားျခင္းတို႔ ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။
– ႏွစ္ခါခဲြေမြးၿပီးရင္ သံုးႀကိမ္ေျမာက္နဲ႔ေနာက္ပိုင္း ကိုယ္ဝန္ေတြမွာေတာ့ ခဲြပဲေမြးသင့္ပါတယ္။ သံုးေလးႀကိမ္အထက္ ခဲြစိတ္ရတာေတြက ခက္ခဲလို႔ အႏၲရာယ္ရွိႏိုင္လို႔ သံုးခါခြဲေမြးၿပီးရင္ ကေလးထပ္မယူဖို႔ OG အမ်ားစုက ေျပာတတ္ပါတယ္။ ကေလး ေလးေယာက္ ငါးေယာက္ ထပ္ယူခ်င္သူေတြက တစ္ခါခဲြၿပီးေနာက္မွာ VBAC ကို ႀကိဳးစားၾကည့္မွ ကေလးမ်ားမ်ား ယူႏိုင္ပါမယ္။
– ခြဲတဲ့အႀကိမ္မ်ားေလ အျခင္းက သားအိမ္အမာရြတ္မွာ အရမ္းကပ္ႏိုင္ေျခ ပိုမ်ားေလပါပဲ။ အရမ္းကပ္ေနရင္ ေသြးထြက္လြန္ႏိုင္ပါတယ္။
* အခ်ိဳ႕မိခင္ေတြက ကိုယ္ကိုယ္တိုင္ ဗိုက္နာ ကေလးကို ကိုယ္ကိုယ္တိုင္ ေအာင္ေအာင္ျမင္ျမင္ ၫွစ္ေမြးထုတ္လိုက္ရတာကိုမွ အားရဂုဏ္ယူခ်င္တာမ်ိဳးလည္း ရွိတတ္ပါတယ္။ ေဆးပညာရဲ႕ နီတိမွာ လူနာရဲ႕ ခံစားခ်က္ ေမ်ာ္လင့္ခ်က္ေတြကို ေလးစားရမယ္လို႔ ဆိုထားပါတယ္။

VBAC ၏ အႏၲရာယ္မ်ား
———————
* အဆိုးဆံုး၊ အႏၲရာယ္အႀကီးဆံုးကေတာ့ သားအိမ္ၫွစ္ေနတုန္း သားအိမ္ရဲ႕ အမာရြတ္ကြဲထြက္ၿပီး သားအိမ္ေပါက္သြားျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။ VBAC တစ္ရာမွာ တစ္ေယာက္ နီးပါး ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ ရွားေပမယ့္ ျဖစ္လာရင္ အခ်ိန္မွီ ခဲြမေမြးႏိုင္ရင္ ကေလး အသက္ရွင္ဖို႔မလြယ္ပါဘူး။ ဆိုုးရြားလြန္းရင္ သားအိမ္ ထုတ္လိုက္ရတာ၊ မိခင္ရဲ႕ အသက္ အႏၲရာယ္ကို ၿခိမ္းေျခာက္ႏိုင္တာေတြအထိ ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။
* အရင္ခဲြတုန္းက သားအိမ္ေပၚမွာ vertical (အထက္ေအာက္) ခဲြတဲ့ classical CS ကိုသံုးခဲ့ရင္ သားအိမ္ ေပါက္ႏိုင္ေျခ ပိုမ်ားလို႔ ႐ိုး႐ိုးေပးမေမြးေတာ့ပါဘူး။ ဘယ္လိုခဲြခံရခဲ့ဖူးလဲ ကိုယ္ကသိထားဖို႔လိုပါတယ္။ Classical CS ကို မလိုဘဲ မသံုးေတာ့လို႔ ဒီလိုခဲြခံရဖူူးသူ အလြန္ရွားပါလိမ့္မယ္။
* သားအိမ္ေခါင္း အပြင့္ေႏွးရင္ (failure to progress)၊ ကေလး ႏွလံုးခုန္ႏႈန္းေတြက်ရင္ ပံုမမွန္ရင္ (fetal distress) အခ်ိန္ၾကာၾကာ မဆြဲဘဲ အေရးေပၚခဲြရႏိုင္ပါတယ္။ အေရးေပၚခဲြရင္ (emergency CS) ႀကိဳတင္ျပင္ဆင္ခြဲျခင္း (elective CS) ထက္ ပိုခက္ၿပီး ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳး (complication) အနည္းငယ္ ပိုမ်ားႏိုင္ပါတယ္။
* VBAC ကို ႀကိဳးစားတဲ့သူ တစ္ဝက္ေလာက္က မေအာင္ျမင္ပါဘူး။
* VBAC ေအာင္ျမင္ႏိုင္ေျခ ပိုမ်ားေစတဲ့အခ်က္မ်ား
– ခဲြၿပီး ႏွစ္ႏွစ္ၾကာမွ ေမြးရင္ (သားအိမ္အမာရြတ္ ပိုခိုင္တယ္လို႔ ယူဆလို႔ပါ)
– အဝ မလြန္ရင္ (BMI <30)
– ကေလးမႀကီးရင္ (<4kg)
– သူ႔အလိုလို စၿပီးဗိုက္နာရင္ (အပတ္ေက်ာ္လို႔ (overdue) ေဆးသြင္းၿပီး VBAC ကို ႀကိဳးစားရင္ အလြန္ အႏၲရာယ္ႀကီးပါတယ္၊ Australia လို ႏိုင္ငံမွာေတာင္ ေဆးရံုအႀကီးေတြကပဲ ဒီလိုလုပ္ေပးပါတယ္)
– အရင္က႐ိုး႐ိုးေမြးဖူးရင္
– အရင္ကခဲြရတာ ကေလးမထြက္ႏိုင္လို႔ မဟုတ္ဘဲ အျခားအေၾကာင္းမ်ားေၾကာင့္ဆိုရင္ – ဥပမာ breech, fetal distress (ကေလးမထြက္လာလို႔ခြဲခဲ့ရရင္ အခုလဲထြက္ခ်င္မွထြက္ပါမယ္)

VBAC ကို ႀကိဳးစားေနစဥ္ သိသင့္ လုပ္သင့္သည့္ အရာမ်ား
————————–———————–
* အိမ္မွာ ေမြးဖို႔ လံုးဝ မသင့္ေလ်ာ္ပါ။ လက္သည္ကစြမ္းလြန္းလို႔ အိမ္မွာႀကိဳးစားၾကည့္မယ္၊ မရမွ ေဆးရံုသြားမယ္လို႔လည္း လုပ္လို႔မရပါ။
* ေဆးရံုႀကီးေလ ပိုေကာင္းေလပါ။ OG အထူးကု အဆင္သင့္ ရွိရင္ပိုေကာင္းပါတယ္။ ရွိတဲ့ေနရာ သြားႏိုင္ရင္ သြားေမြးပါ။
* ေသြးလိုရင္ သြင္းႏိုင္ရပါမယ္။
* ေမြးဖို႔ ဗိုက္နာေနစဥ္ အစာမစားသင့္ပါ။ အေရးေပၚ ေမ့ေဆးသံုး ခဲြရႏိုင္ေျခရွိလို႔ပါ။
* ႏိုင္ငံ အေတာ္မ်ားမ်ားမွာေတာ့ CTG (cardiotocography) လို႔ေခၚတဲ့ ကေလးႏွလံုးခုန္ႏႈန္းကို အဆက္မျပတ္ ေစာင့္ၾကည့္တဲ့စက္ကို သားအိမ္ၫွစ္ေနစဥ္ သံုးကိုသံုးရပါတယ္။ အဝိုင္းျပား ႏွစ္ခုကို သားေရႀကိဳးႏွစ္ခုနဲ႔ ဗိုက္ေပၚပတ္တင္ေပးထားၿပီး စက္က စကၠဴေပၚ ေရးျခစ္ျပပါတယ္။ ျမန္မာျပည္မွာေတာ့ ေဆးရံုေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားမွာ (အထူးသျဖင့္ နယ္ေဆးရံုေတြမွာ) မရွိေသးဘူး၊ မသံုးေသးဘူးလို႔ ထင္ပါတယ္။ မရွိရင္ ႏွလံုးခုန္ အသံခ်ဲ႕စက္ doptone နဲ႔ နားေထာင္လို႔ရပါတယ္။ မွန္မွန္ကန္ကန္ နားေထာင္တတ္ဖို႔ေတာ့ အေရးႀကီးပါတယ္။
* သားအိမ္ၫွစ္ေနစဥ္ ျပႆနာတစ္ခုခုရွိရင္ ၾကာၾကာမေစာင့္ၾကည့္ဘဲ ေစာေစာစီးစီး ခြဲေမြးရပါမယ္။
* သားအိမ္အမာရြတ္ ေပါက္သြားတဲ့ လကၡဏာမ်ားကေတာ့
– CTG ေပၚတြင္ ကေလးႏွလံုးခုန္ႏႈန္း ပံုမမွန္ေတာ့ျခင္း
– သားအိမ္ၫွစ္နားေနခ်ိန္တြင္ပါ ဗိုက္ဆက္တိုက္နာျခင္း
– သားအိမ္ၫွစ္ရပ္သြားျခင္း
– ေသြးဆင္းျခင္း
– ဗိုက္ လံုးပံု ေျပာင္းသြားျခင္းတို႔ျဖစ္ၿပီး အျမန္ဆံုး ခဲြရပါမယ္။

Australia မွာေတာ့ ေမြးေနခ်ိန္ ဗိုက္နာတာကို မခံစားရေအာင္ ေဆးေတြေပးပါတယ္။ Entonox gas ေပးရႉျခင္း၊ Morphine ထိုးျခင္း၊ ခါးလယ္႐ိုးထဲ ပိုက္ငယ္ထည့္၍ ထံုေဆးေပးျခင္း (epidural) ေတြကို VBAC မွာလည္း ေပးႏိုင္ပါတယ္။ ျမန္မာျပည္မွာေတာ့ ေဆးရံုအနည္းငယ္ကသာ လုပ္ေပးႏိုင္လို႔ အခ်ိဳ႕မိခင္မ်ားက ႐ိုး႐ိုးမေမြးခ်င္တာကို အျပစ္ေျပာလို႔မရပါ။ ဗိုက္နာေနစဥ္ သားဖြားဆရာမက ကေလးႏွလံုးခုန္ႏႈန္း ေစာင့္ၾကည့္မႈအပိုင္းမွာလည္း အားနည္းခ်က္ေတြ မ်ားလြန္းလို႔ အႏၲရာယ္ႀကီးႏိုင္လို႔ အခ်ိဳ႕ OG မ်ားက VBAC ကို ေပးမလုပ္တာကိုလည္း နားလည္ရပါမယ္။ ႏိုင္ငံတိုးတက္လာတာနဲ႔အမွ် ဒီအားနည္းခ်က္ေတြကို ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲလာႏိုင္ၿပီး မိခင္မ်ားရဲ႕ ဆႏၵကို ျဖည့္ဆည္းေပးလာႏိုင္မယ္လို႔ ယံုၾကည္ပါတယ္။

~~~~~~~~~~~~**~~~~~~~~~~~~**~~~~~~~~~~~~

စာဖတ္သူမိဘျပည္သူမ်ား က်န္းမာေရး ဗဟုသုတမ်ား ရရွိၾက၍ မိခင္မ်ားႏွင့္ သေႏၶသားမ်ားကို ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္ ႏိုင္ၾကပါေစ။

photo credit to google image
reference to Royal Australian and Newzealand College of Obstetricians and Gynaecologists guidelines

ေက်ာ္စန္းလြင္(Child Health Myanmar)