ဆယ္ေက်ာ္သက္သားငယ္သမီးငယ္ေလးေတြအတြက္

အေၾကာင္းေၾကာင္းေၾကာင့္ မူးယစ္ေဆးသံုးမိေနတဲ့ဆယ္ေက်ာ္သက္ေတြမွာ ဘယ္လိုလကၡဏာေတြ ေတြ႕ရတတ္သလဲ။
– ေက်ာင္းစာမွာ အဆင့္ေတြ အမွတ္ေတြ က်လာမယ္။
– မ်က္လံုးမ်က္သားေတြ နီေနမယ္။
– အစားကို မရပ္မနားတခ်ိန္လံုးဆာေနတတ္တယ္ (ေဆးေျခာက္ရွဴတဲ့သူေတြမွာ ေတြ႕ရတတ္တယ္။ Munchies လို႕ေခၚတာေပါ့)
– အရင္ စိတ္ပါဝင္စားတဲ့ ဝါသနာ၊ လႈပ္ရွားမႈေတြမွာ စိတ္ဝင္စားမႈမျပေတာ့ဘူး
– တကိုယ္ေရသန္႕ရွင္းေရးကို ဂရုမစိုက္ေတာ့ဘူး။
– မိဘနဲ႕ စကားေျပာတဲ့အခါ မ်က္လံုးခ်င္းတည့္တည့္ဆံုျပီး မေျပာေတာ့ဘူး။
– ကိုယ္နံ႕၊ အဝတ္အစားေတြမွာ မီးခိုးနံ႕ စြဲေနမယ္။
– ႏံုးေခြလာမယ္။
– အခန္းတံခါးပိတ္ျပီး တစ္ေယာက္တည္း လ်ိဳ႕လ်ိဳ႕ဝွက္ဝွက္ေနတတ္လာမယ္။
– ႏွာေခါင္းေသြးခဏခဏလွ်ံတတ္တယ္ (ကိုကိန္းကို ႏွာေခါင္းထဲရွဴသြင္းတ့ဲအခါ ႏွာေခါင္းနံရံေတြပ်က္စီးတာ)
– ဆိုးတဲ့အခါမွာ အတက္ေရာဂါမရွိဘဲ ရုတ္တရက္ တက္တတ္တာ။
– ပံုမွန္မဟုတ္တဲ့ စိတ္အေျပာင္းအလဲေတြ ျဖစ္လာတာ။ ဥပမာ – ေဒါသၾကီးတာ၊ အေၾကာင္းမရွိ ရယ္ေနတတ္မယ္။ အူျမဴးေနမယ္။
– ကုိယ္အေလးခ်ိန္ ရုတ္တရက္ အတက္အက်ျဖစ္တာ။
– ေခါင္းအျမဲကိုက္တတ္တာ။ စိတ္ဓါတ္က်တာ။မူးယစ္ေဆးနဲ႕ ပတ္သတ္တာကေတာ့ အေနာက္ႏိုင္ငံေတြမွာ ပိုျဖစ္တတ္ေပမယ့္ သတိဆိုတာ ပိုတယ္မရွိပါဘူး။ မူးယစ္ေဆးဆိုတာမွာ ေဆးေျခာက္မွ၊ ကိုကိန္းမွ၊ ဘိန္းျဖဴမွ၊ ေဆးျပားေတြမွမဟုတ္။ အလြယ္တကူ ဝယ္လို႕ရတဲ့ ေခ်ာင္းဆိုးေပ်ာက္ေဆးကိုလည္း အမ်ားၾကီးသံုးရင္ မူးယစ္ေဆးသံုးတာနဲ႕ အတူတူပါပဲ။ေနာက္တစ္ခုက အင္တာနက္လံုျခံဳေရးပါ။ အားလံုးသိတဲ့အတိုင္း အရမ္းအႏၱရာယ္မ်ားပါတယ္။ ဇာတ္လမ္းေပါင္းမ်ိဳးစံု မၾကားခ်င္မွအဆံုးပါ။ ပထမဆံုး တင္းတင္းၾကပ္ၾကပ္သတိေပးရမွာက ကိုယ့္ Username နဲ႕ Password ကို ဘယ္အေၾကာင္းနဲ႕မွ ဘယ္သူ႕ကိုမွ မေပးပါနဲ႕ဆိုတာပါ။ ကိုယ္နဲ႕ မသိတဲ့သူေတြကို ဆက္သြယ္ျခင္း၊ social website ေတြမွာ သူငယ္ခ်င္းအျဖစ္ လက္ခံျခင္း လံုးဝ (လံုးဝ) မလုပ္ရဘူးဆိုတာ ေျပာထားပါ။

အင္တာနက္ဟာ ကိုယ္ဘာလုပ္လုပ္ မွတ္ထားတဲ့ေနရာပါ။ အေကာင္းဆံုး memory ရွိတဲ့ေနရာတစ္ခုေပါ့။ ဒါေၾကာင့္ အဲဒီ memory ကို သန္႕ရွင္းေအာင္ထားပါ။ အင္တာနက္ေပၚမွာ ကိုယ္လုပ္လိုက္တဲ့ ကိစၥတစ္ခုဟာ ဘယ္ေတာ့မွ ေပ်ာက္မသြားပါဘူး။ နည္းမ်ိဳးစံုနဲ႕ ေျခရာခံလိုက္လို႕ရတယ္ဆိုတာ သတိၾကပ္ၾကပ္အျမဲထားပါ။ ကိုယ္ေရးလိုက္တဲ့ စကားတစ္လံုး၊ ကုိယ္တင္လိုက္တဲ့ ဓါတ္ပံုတစ္ပံုဟာ enter ေလးတစ္ခ်က္ေခါက္လိုက္တာနဲ႕၊ click ေလးတစ္ခ်က္ႏွိပ္ျပီးသြားတာနဲ႕ တစ္ကမၻာလံုးကို ေျခဆန္႕သြားျပီဆိုတာ မေမ့ပါနဲ႕။

အင္တာနက္ေပၚမွာ ေတြ႕ဆံုခင္မင္တဲ့သူငယ္ခ်င္းရွိခဲ့ရင္လည္း အဲဒီလူနဲ႕ အျပင္မွာ ေတြ႕ဖို႕ အလြယ္တကူ မဆံုးျဖတ္ပါနဲ႕။ ေတြ႕မယ္ဆိုရင္လည္း တစ္ေယာက္ထဲသြားတာ မလုပ္သင့္ပါ။ ကိုယ့္မိသားစုထဲက မိဘ သို႕မဟုတ္ လူၾကီးပါပါေစ။ လူမျမင္တဲ့ေနရာမွာ ခ်ိန္းတာမ်ိဳး လံုးဝမလုပ္ပါနဲ႕။ လူမ်ားတဲ့ shopping mall လိုေနရာမွာ ဆံုႏိုင္ပါတယ္။ အင္တာနက္ေပၚမွာ ကိုယ္နဲ႕ ရြယ္တူလို႕ သိထားတဲ့သူတစ္ေယာက္ဟာ လူငယ္ေတြကို လွည့္ဖ်ားတဲ့ေနရာမွာ က်င္လည္ျပီးသား လူၾကီးတစ္ေယာက္ အလြယ္တကူ ျဖစ္ေနႏိုင္ပါတယ္။ ကိုယ့္သားသမီး အင္တာနက္ေပၚမွာ ဘာလုပ္ေနတယ္ဆိုတာ မ်က္ေျခမျပတ္ပါေစနဲ႕။

Spam email ေတြ။ လိမ္လည္နည္းမ်ိဳးစံု၊ ေၾကျငာမ်ိဳးစံုပါတဲ့ email ေတြ အမ်ားၾကီး လာပါလိမ့္မယ္။ တစ္ခုမွ ဖြင့္ေတာင္မၾကည့္သင့္ေၾကာင္း ရွင္းျပထားပါ။ ကိုယ့္ရဲ႕ ကိုယ္ေရးအခ်က္အလက္ေတြ အမ်ားၾကီးေတာင္းတ့ဲ စာေတြေတြ႕ပါလိမ့္မယ္။ ကိုယ္မသိတဲ့လိပ္စာ၊ နံမည္နဲ႕ လာတဲ့ email ေတြကို လံုးဝဖြင့္မၾကည့္သင့္ပါ။

ဝတ္လစ္စလစ္ပံုေတြနဲ႕ အျပာအင္တာနက္စာမ်က္ႏွာေတြ
အင္တာနက္သံုးသူတိုင္း မလြဲမေသြေတြ႕ရတတ္တာေတြပါ။ အဲဒါေတြနဲ႕ ၾကံဳတဲ့အခါ ဘာလုပ္သင့္သလဲဆိုတာ ေျပာျပထားပါ။ အဲဒါေတြနဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ email ေတြလာတဲ့အခါ ဖြင့္မၾကည့္ပါနဲ႕။ အျပာအင္တာနက္စာမ်က္ႏွာက ရုပ္ရွင္ေတြ ေရးသားခ်က္ေတြဟာ တကယ္မဟုတ္ဘူးဆိုတာ ေျပာျပပါ။ သူတို႕အားလံုးဟာ သရုပ္ေဆာင္ေနၾကတာပါ။ တကယ့္အျပင္ေလာကမွာ ဒါမ်ိဳးျဖစ္ဖို႕ ခဲယဥ္းပါတယ္။ လိင္နဲ႕ ပတ္သက္ျပီး သိခ်င္တာရွိရင္ မွန္မွန္ကန္ကန္သင္ေပးတဲ့ ေနရာမ်ိဳးကို သြားရွာျပီး ဖတ္ႏိုင္ပါတယ္။ ဥပမာ – WebMD’s Teen Health Channel (http://teens.webmd.com/), http://sexetc.org/

Internet ေပၚမွာ ျခိမ္းေျခာက္ခံရသည္ျဖစ္ေစ၊ အႏိုင္က်င့္ ခံရသည္ျဖစ္ေစ မိဘကို ျပန္ေျပာျပဖို႕ အျမဲေျပာပါ။ ကိုယ္က သူ႕ဘက္မွာ အျမဲရွိတယ္ဆိုတာ မၾကာခဏေျပာျပပါ။ ဘယ္ေနရာကို တုိင္ရမလဲဆိုတာကိုလည္း ကုိယ္ေနတဲ့ေနရာေဒသအလိုက္ စံုစမ္းထားပါ။ ဘယ္ကိုသြားသြား check in လုပ္တာကိုလည္း တတ္ႏိုင္သမ်ွေရွာင္ပါ။ ကိုယ့္မိသားစု ခရီးရက္ရွည္ထြက္မယ္ဆိုတာမ်ိဳးကို online ေပၚမွာ ၾကိဳေျပာတာမ်ိဳး (အထူးသျဖင့္ ကိုယ့္ဆီမွာ သူစိမ္းေတြ လက္ခံထားမိရင္) မလုပ္သင့္ပါဘူး။

ကြန္ပ်ဴတာကို လူျမင္တဲ့ေနရာမွာ အတတ္ႏိုင္ဆံုးထားပါ။ ကေလးေတြ smart phone နဲ႕ အျခား electronic device ေတြ သံုးစြဲတာကို မ်က္ေျခမျပတ္ပါေစနဲ႕။ သတိရဖို႕က သူတို႕ဟာ အသက္မျပည့္ေသးတဲ့ minor ပဲ ရွိေသးတယ္ဆိုတာပါ။ အသက္မျပည့္ေသးတဲ့ ကေလးေတြရဲ႕ လံုျခံဳေရးဟာ မိဘမွာ အလံုးစံုရွိပါတယ္။ ဝင္စြက္ဖက္ပါ။ ကေလးေတြအတြက္ အထူးကန္႕သတ္လို႕ရတဲ့ software ေတြ၊ filter လုပ္တဲ့ features ေတြ ရွိပါတယ္။ နားလည္တဲ့သူေတြကို ေမးျပီး ကိုယ္မသြားေစခ်င္ မၾကည့္ေစခ်င္တဲ့ ေနရာေတြကို ဘေလာ့ခ္လုပ္ထားလို႕ ရပါတယ္။ အင္တာနက္ဟာ သံုးတတ္ရင္ အင္မတန္ အက်ိဳးမ်ားသလို မသံုးတတ္ရင္လည္း အသက္အႏၱရာယ္ရွိတဲ့အထိ ေၾကာက္စရာေကာင္းပါတယ္။

ေမတၱာျဖင့္
Wellness Mommy

Ref: http://teens.webmd.com/features/teen-internet-safety-tips?page=1

#wellnessmommy