ကေလး နွင့္ အူေရာင္ငန္းဖ်ား( typhoid and paratyphoid) —————————————————

✳️ဘာေၾကာင့္ျဖစ္
Salmonella ဟုေခၚသည့္ ဘက္တီးရီးယားပိုးေၾကာင့္ျဖစ္သည္။ Salmonella အမ်ိဳးေပါင္း ေထာင္ေက်ာ္ရွိ၍ အားလုံးကေတာ့ အူေရာင္ငန္းဖ်ား ( typhoid and paratyphoid) ကို မျဖစ္ေစပါ။ အဲဒီအထဲမွာမွ ၂-မ်ိဳးကသာ အူေရာင္ငန္းဖ်ားကို ျဖစ္ေစပါသည္။ Salmonella Typhi က typhoid ကိုျဖစ္ေစ၍ Salmonella Paratyphi က paratyphoid ကို ျဖစ္ေစသည္။ ျမန္မာလိုကေတာ့ ၂-မ်ိဳးလံုးကို အူေရာင္ငန္းဖ်ားး ဟုေခၚေလ့ရွိသည္။အမ်ိဳးေပါင္း ေထာင္ေက်ာ္ရွိေသာ Salmonella တို႔သည္ တိရစၦာန္ေရာ လူပါဒုကၡေပး၍ အူေရာင္ငန္းဖ်ားျဖစ္ေစေသာ Salmonella Typhi ကေတာ့ လူမွာပဲေနသည္။ ေရာဂါရွိေသာလူ၏ ေသြးနွင့္အူထဲတြင္ ပိုးမ်ားသယ္ထားပါသည္။

✳️ဘယ္လိုကူူးစက္တာလဲ
Salmonella ပိုးရွိေနသည့္ အစာနွင့္ေရကို စားေသာက္မိျခင္းေၾကာင့္ အဓိကျဖစ္သည္။ ေရာဂါလကၡဏာရွိေနသူ। သို႔မဟုတ္ ေရာဂါမျဖစ္ေသာ္လည္း ေရာဂါပိုးကိုသယ္ေဆာင္ထားသူ( carrier ) မ်ား၏ ဆီး နွင့္ ဝမ္း တို႔သည္ အစားအစာ। ေရ। ေရခဲ।အသုတ္မ်ား တြင္ေပကပ္ေနရာမွ ေနာက္တေယာက္က စားေသာက္မိၿပီး ကူးစက္မွုစတင္သည္။ အစားအေသာက္। အသုပ္ ျပင္ဆင္သူက လက္ကိုေသခ်ာေဆးေသာ္လည္း ေဆးသည့္္ေရထဲတြင္ ပိုးရွိေနပါကလည္း ကူးစက္နိုင္ပါသည္။ Salmonella အူထဲေရာက္ၿပီးေနာက္ ၃-၆၀ ရက္အတြင္း
မ်ားေသာအားျဖင့္
-typhoid = 8-14 days
-paratyphoid = 1-10 days အတြင္းေရာဂါ လကၡဏာ စျပသည္။

✳️အူေရာင္ငန္းဖ်ား လကၡဏာမ်ား
-အဖ်ားႀကီး၍ ေတာ္ရံုနွင့္မက်ျခင္း (အဖ်ားသိပ္မႀကီးတာလည္း ျဖစ္နိုင္သည္။
– ေခါင္းအရမ္းကိုက္ျခင္း
-ေရာဂါျဖစ္စတြင္ ေခ်ာင္းေျခာက္ဆိုးျခင္း
-ဝမ္းသြားျခင္း သို႔မဟုတ္ ဝမ္းခ်ဳပ္ျခင္း
-အစားအေသာက္ ပ်က္ျခင္း
-မအီမသာ। မလွုပ္ခ်င္ မကိုင္ခ်င္ျဖစ္ျခင္း
-ေဘလံုးႀကီးနိုင္ျခင္း
– ခႏၶာကိုယ္ေပၚတြင္ နွင္းဆီေရာင္ကဲ့သို႔ အေရျပားကြက္ေလးမ်ား( Rose spots ) ေပၚလာတတ္ျခင္း
-ကုသမွု မယူလွ်င္ နာတာရွည္ လႏွင့္ခ်ီ၍ ဖ်ားေနတတ္ျခင္း( တီဘီနွင့္ မွားနိုင္)
– ေရာဂါျဖစ္ၿပီး ကုသမွုမခံသူ ေသဆုံးနွုန္းမွာလည္း ၂၀ ရာခိုင္ႏွုန္းခန္႔ရွိ

✳️ေရာဂါရွာေဖြျခင္း
-ေရာဂါျဖစ္စတြင္ ေသြး(သို႔) ရိုးတြင္းျခင္ဆီမွ ပိုးေမြးျခင္း
-ထို႔ေနာက္ ဝမ္း သို႔မဟုတ္ ဆီးမွ ပိုးေမြးျခင္း(culture)
သို႔မဟုတ္ PCR နည္းျဖင့္ရွာေဖြျခင္း

✳️ကုသမွု
-ပိုးသတ္ေဆး ျဖင့္ကုသသည္။
-ပိုးသတ္ေဆးေပးၿပီး ၃-ရက္ေနလွ်င္ စၿပီးသက္သာလာ၍ အသက္အႏၱာရာယ္ မရွိေတာ့။

✳️ကာကြယ္ျခင္း
-ေရာဂါျဖစ္ေနသူတိုင္း အစားအေသာက္ ျပင္ဆင္ခ်က္ျပဳတ္ရာ၌ မပါဝင္သင့္။ ေရာဂါကုသၿပီး ေနာက္ ဝမ္းျပန္စစ္ၿပီး ပိုးမရွိေတာ့မွသာ ပါဝင္သင့္သည္။
-ကာကြယ္ေဆး ေတာ့ရွိပါသည္။ ျမန္မာျပည္တြင္ ရ। မရ မစံုစမ္း ရေသးပါ။ ကာကြယ္ေဆးက ၃-နွစ္ပဲခံသည္။ကာကြယ္ေဆးထိုးထားလည္း ေရာဂါရနိုင္ပါေသးသည္။
-လက္ေဆးျခင္း- အိမ္သာသြားၿပီး လက္ေဆးပါ။ လက္ေဆးၿပီးမွအစာစားပါ။
-ေရကို က်ိဳခ်က္၍ ေသာက္ပါ။
-မသန္႔ရွင္းေသာ ယင္နားစာမ်ားကို ေရွာင္ပါ။ ျပင္ပေရခဲမ်ားကို ေရွာင္ပါ။

✳️စာသင္သားမ်ား သတိျပဳ
———————
– ေခ်ာင္းဆိုး। အဖ်ားႀကီးတိုင္း အသက္ရွဴလမ္းေၾကာင္း। အဆုတ္ပဲ ပိုးဝင္သည္ မဟုတ္। အူေရာင္ငန္းဖ်ားလည္း ျဖစ္နိုင္)
-ဝမ္းစစ္၍ Salmonella ေတြ႕တိုင္း typhoid।paratyphoid မဟုတ္။ Salmonella အမ်ိဳးေပါင္း ေထာင္ေက်ာ္ရွိၿပီး အျခား Salmonella မ်ားက ဝမ္းသြားျခင္း। အန္ျခင္း တို႔ကို ေပး၍ ဖ်ားျခင္း। ေခါင္းကိုက္ျခင္းတို႔က မျပင္းထန္။ထို Salmonella မ်ားကမ်ားေသာအားျဖင့္ ပိုးသတ္ေဆးမလိုပဲ တပတ္အတြင္း ေကာင္းသြားသည္။ သို႔ေသာ္ ကေလးငယ္မ်ား। သက္ႀကီးရြယ္အိုမ်ား। စိုးရိမ္ရသူမ်ား। လကၡဏာ ျပင္းထန္သူမ်ားကို ဆရာဝန္မ်ားမွ ပိုးသတ္ေဆး ေပးနိုင္ပါသည္။ ထို Salmonella မ်ား၏ incubation period( ေရာဂါပိုးဝင္ၿပီး လကၡဏာျပျခင္း) ကလည္းမ်ားေသာအားျဖင့္ တို၍ ၆-၇၂ နာရီ ေလာက္သာ ျဖစ္သည္။
– typhoid နွင့္ paratyphoid ကေတာ့ incubation period ရွည္ၿပီး ပိုးသတ္ေဆးေပး၍ ကုသရမည္။

ေမတၱာျဖင့္
စိုးမိုးေက်ာ္ ( Child Health Myanmar Page )
Ref : South Australia Health
www.childhealthmyanmar.com